Δύο σημαντικές ανακοινώσεις για την ευλογιά με συμπέρασμα ότι στο τέλος το κόστος το πληρώνει ο ευσυνείδητος κτηνοτρόφος!

Αξίζει να διαβαστούν οι δύο πρόσφατες ανακοινώσεις για την ευλογιά των προβάτων, η μία από την ΕΕΕΔΕΕ και η άλλη από τον κ. Αρσένο. "Η επιζωοτία κινείται πιο γρήγορα από τις αποφάσεις και δυστυχώς το μεγαλύτερο κόστος (οικονομικό, κοινωνικό, ψυχολογικό) το πληρώνει τελικά ο ευσυνείδητος κτηνοτρόφος" λέει ο καθηγητής και καταλαβαίνουμε πως ακόμη και σήμερα η αιγοπροβατοτροφία κινείται σε αχαρτογράφητα νερά και όπως υπογράμμισε ο αντιπεριφερειάρχης κ. Κεφαλάς στη λογοδοσία της ΠΚΜ επικαλούμενος Ισπανούς συναδέλφους..."Καλή τύχη στην κτηνοτροφία!"

Ανακοίνωση Εθνικής Επιστημονικής Επιτροπής Διαχείρισης και Ελέγχου της Ευλογιάς (ΕΕΕΔΕΕ)

Σε αντίθεση με τις συστάσεις της Πολιτείας και της επιστημονικής κοινότητας, έχουν γίνει γνωστές εκτεταμένες παρανομίες σχετικά με την καταστρατήγηση εθνικών μέτρων βιοασφάλειας, καθώς και εφαρμογή εμβολιασμών με μη νόμιμα αδειοδοτημένα ανοσολογικά προϊόντα κατά τις ευλογιάς (όπως προκύπτει από σχετικά δημοσιεύματα του καθημερινού τύπου). Επιπλέον, έχουν διαπιστωθεί αδήλωτες εκτροφές με κρούσματα της λοίμωξης (προερχόμενα είτε από φυσική μόλυνση των ζώων, είτε, δυνητικά, από τη χορήγηση μη αδειοδοτημένων ανοσολογικών προϊόντων στα ζώα). Επίσης δεν υπάρχει ξεκάθαρη εικόνα του ποσοστού του ζωικού κεφαλαίου που έχει πληγεί στο σύνολο της επικράτειας ή ανά περιοχές. Τέλος, έχει διαπιστωθεί από την προσωπική εμπειρία μελών της επιτροπής στις εκτενείς εκδηλώσεις για τη βιοασφάλεια στις εκτροφές, η σε μεγάλο βαθμό έλλειψη εφαρμογής των μέτρων αυτών. Όλα τα παραπάνω έχουν συμβάλλει στην άναρχη, πολύπλοκη και πολυπαραγοντική αλλοίωση της εθνικής επιδημιολογικής εικόνας της νόσου.

Στις 27 Οκτωβρίου 2025, με απόφαση του Υπουργού Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, συστήθηκε ανεξάρτητη, επιστημονική, συμβουλευτική Επιτροπή, η Εθνική Επιστημονική Επιτροπή Διαχείρισης και Ελέγχου της Ευλογιάς (ΕΕΕΔΕΕ), για τη συγκέντρωση, επεξεργασία και συστηματική ανάλυση των διαθέσιμων δεδομένων για την κατάσταση της λοίμωξης στη χώρα, για την πραγματοποίηση εισηγήσεων για εφαρμογή επιστημονικά τεκμηριωμένων μέτρων για την καταπολέμηση της κρίσης και για επικαιροποίηση του εθνικού σχεδίου για τη διαχείριση και τον έλεγχο του νοσήματος. Η όποια απόφαση εφαρμογής προτάσεων μέτρων εναπόκειται στην Πολιτεία, αφού συνυπολογιστούν και άλλοι σημαντικότατοι παράγοντες όπως οικονομο-τεχνικοί (π.χ. κόστος μέτρων, διαθέσιμοι πόροι και προσωπικό), εμπορικοί και κοινωνικοί. Η ΕΕΕΔΕΕ λειτουργεί χωρίς καμία οικονομική επιβάρυνση για το Υπουργείο.

Η εφαρμογή εμβολιασμών κατά της λοίμωξης στη χώρα μας θα οδηγήσει στην περαιτέρω επιβάρυνση της κατάστασης, ειδικά μάλιστα, επειδή τηρούνται ελάχιστα μέτρα βιοασφάλειας στις εκτροφές προβάτων.

Ο ιός της ευλογιάς των προβάτων δεν προσβάλλει τους ανθρώπους. Όμως, η φήμη και η πληροφορία ότι κάποιο ζωοκομικό προϊόν προέρχεται από ζώα μολυσμένα με τον ιό της ευλογιάς των προβάτων (από φυσική νόσηση ή από εμβολιακό στέλεχος) θα επιβαρύνει την εμπορευσιμότητα αυτού. Σημειώνεται ότι το θετικό ισοζύγιο για τη χώρα μας από τις εξαγωγές ζωοκομικών προϊόντων από πρόβατα (τυριά, γιαούρτι, κρέας) υπερβαίνει το ένα δισεκατομμύριο ευρώ ετησίως. Το ποσόν αυτό είναι δυσανάλογα μεγαλύτερο από το κόστος καταστροφής των εκτροφών όπου βρέθηκαν μολυσμένα ζώα παρά δυστυχώς το σοβαρότατο κοινωνικό αντίκτυπο για τους κτηνοτρόφους.

Δυστυχώς, δεν υπάρχει σήμερα αδειοδοτημένο από την Ευρωπαϊκή Ένωση ή το Ελληνικό κράτος εμβόλιο, με το οποίο θα γινόταν εφικτή η αποτελεσματική πρόληψη και αντιμετώπιση της λοίμωξης. Επίσης, δεν υπάρχει εμβόλιο μετά τη χορήγηση του οποίου θα μπορούσε να γίνει διάκριση από φυσικώς μολυσμένα ζώα σε περίπτωση κλινικής νόσησης. Σε παγκόσμια κλίμακα, σε κανένα κράτος στο οποίο έχουν πραγματοποιηθεί εμβολιασμοί κατά της ευλογιάς των προβάτων, δεν έχει εξαλειφθεί οριστικώς η λοίμωξη. Σε αυτά τα κράτη, η λοίμωξη μετέπεσε σε ενδημική νόσο, με τελικό αποτέλεσμα τη συνέχιση των θανατώσεων, την εξάπλωση της λοίμωξης, τη διασπορά του ιού και τη μείωση των παραγωγικών και υγειονομικών αποδόσεων των ζώων. Συνακόλουθα, μετά από μια διαδρομή αποτυχίας των εμβολίων κατά της ευλογιάς των προβάτων σε άλλες χώρες (μεταξύ αυτών και γειτονικές), δεν υπάρχει λόγος να δοκιμαστεί μία ανάλογη αποτυχία στη χώρα μας. Επιπλέον, αντίθετα από τη χώρα μας, κανένα από τα κράτη, όπου έλαβαν χώρα εμβολιασμοί κατά της λοίμωξης, δεν εξάγει ανάλογα ποιοτικά προϊόντα (π.χ., τυρί φέτα). Τα εμβόλια που διατηρεί για κατάσταση ανάγκης η Ευρωπαϊκή Ένωση, για προαιρετική χρήση από όποιο κράτος-μέλος επιθυμεί, αξιολογήθηκαν εντός της ΕΕ σε ελάχιστο αριθμό ζώων.

Η μοναδική σωστή στρατηγική για την αντιμετώπιση του προβλήματος παραμένει η αυστηρή τήρηση μέτρων βιοασφάλειας σε όλη την αλυσίδα παραγωγής της προβατοτροφίας στη χώρα μας, αφού αυτή αποτελεί την εγγύηση μη μετάδοσης του ιού.

Η ΕΕΕΔΕΕ προσπαθεί να ‘αποκαλύψει’ την πραγματική επιδημιολογική κατάσταση αποσκοπώντας στην αποφυγή βαρύτερων επιπτώσεων για τους κτηνοτρόφους. Η ΕΕΕΔΕΕ έχει στόχο στην πρόταση ανακουφιστικών, αλλά άκρως αυστηρών μέτρων (χωρίς να αποκλείεται και η εφαρμογή εμβολιασμών υπό προϋποθέσεις, ως ύστατη λύση), τα οποία θα επιβραβεύουν τους καλούς παραγωγούς και θα διασφαλίζουν την θωράκιση της χώρας για αναμενόμενες σημαντικότερες επιδημίες. Σκοπός είναι η διασφάλιση της βιωσιμότητας του κλάδου σε μακροπρόθεσμο ορίζοντα και η εξασφάλιση της εικόνας του στους καταναλωτές, λαμβάνοντας υπ’ όψη τις προκλήσεις και το ισχύον ευρωπαϊκό κανονιστικό πλαίσιο. Προφανώς, η Πολιτεία έχει την ευθύνη ανεύρεσης των ατόμων που παραπλάνησαν ή γνώριζαν τη διαστρέβλωση της επιδημιολογικής εικόνας. Επίσης, έχει την ευθύνη της προετοιμασίας για άλλα ακόμα χειρότερα νοσήματα που ‘κρούουν τον κώδωνα’ στα σύνορα της χώρας και μπορεί να αποβούν καταληκτικά για πολλούς κλάδους της κτηνοτροφίας μας.»

Ευλογιά των προβάτων και ερωτήματα για τα εμβόλια

Σχετικά με τις πρόσφατες αντιπαραθέσεις σχετικά με τα εμβόλια για την ευλογιά, δεν νομίζω ότι κανείς από την επιστημονική κοινότητα της κτηνιατρικής είπε ότι δεν υπάρχουν εμβόλια. Αυτό που είπαμε και συνεχίζουμε να λέμε είναι ότι δεν υπάρχουν εγκεκριμένα εμβόλια και ότι αυτά που διατηρούνται στην Τράπεζα Εμβολίων της Ε.Ε., είναι για περιπτώσεις επείγουσας επιζωοτίας ως έσχατη λύση ανάσχεσης του νοσήματος κάτω από πολύ συγκεκριμένες προϋποθέσεις και σχετικά ρίσκα. Υπάρχει ξεκάθαρο νομικό πλαίσιο (σε ευρωπαϊκό επίπεδο, κανονισμός 2023/361) για εφαρμογή εμβολιασμού σε έκτακτες καταστάσεις που όμως αποφασίζονται από τις χώρες μέλη. Πότε και κάτω από ποιες προϋποθέσεις μια κατάσταση θα χαρακτηριστεί έκτακτη και ο εμβολιασμός θα αποφασιστεί ως το έσχατο μέσο και «αναγκαία επιλογή» αποτελούν θέματα απόφασης κάθε χώρας ξεχωριστά και δεν μπορεί η ΕΕ να το επιβάλλει.

Πάμε τώρα να δούμε τι πραγματικά συμβαίνει και πως εξηγείται το γεγονός ότι όλοι όσοι μιλούν θεωρούν ότι έχουν δίκιο διότι βλέπουν ο καθένας ξεχωριστά μόνο τη μια πλευρά του νομίσματος. Ας ξεκινήσουμε από την νόσο της ευλογιάς για να γίνει σε όλους κατανοητό ποια είναι τα χαρακτηριστικά της που έχουν σημασία.

Η ευλογιά είναι μια νόσος που έχει υψηλή μεταδοτικότητα και θνησιμότητα η οποία ποικίλει και μπορεί να είναι μέτρια ως πολύ υψηλή ανάλογα με το στέλεχος του ιού, τη φυλή των ζώων, τις συνθήκες εκτροφής τους κτλ. Όπως και σε άλλα δερματικά νοσήματα των προβάτων, όσα μολυνθούν, αλλά καταφέρουν να επιβιώσουν αποκτούν δια βίου ανοσία στο συγκεκριμένο στέλεχος του ιού! Στη πράξη το ποσοστό επιβίωσης εξαρτάται από τους παράγοντες που αναφέραμε παραπάνω. Ερώτημα πρώτο και σημαντικό, θα πει κάποιος γιατί δεν αφήνουμε τα ζώα να αποκτήσουν φυσική ανοσία αλλά τα σκοτώνουμε;

Η άμεση απάντηση είναι ότι ο βασικός λόγος θανάτωσης του συνόλου των ζώων μιας εκτροφής (έστω και βρεθεί μόνο ένα θετικό στη νόσο) είναι για να σταματήσει η διάδοση της νόσου στον υπόλοιπο πληθυσμό. Εδώ ο αντίλογος κάποιων μπορεί να είναι ένα δεύτερο ερώτημα: αφού ανάλογα με την μορφή της νόσου (οξεία, ήπια, υποκλινική) ένα ποσοστό περίπου 60-80% θα επιβιώσει γιατί δεν αφήνουμε τη νόσο να εξελιχθεί και όσα επιβιώσουν να αποκτήσουν δια βίου ανοσία; Είναι και αυτό ένα εύλογο ερώτημα και δικαιολογείται για όσους βλέπουν ξανά τη μία όψη του νομίσματος (νοσήματος). Είναι γεγονός ότι όσα πρόβατα επιζήσουν δεν αποτελούν άμεσο παράγοντα κινδύνου εντούτοις όμως η θανάτωση επιβάλλεται για τους παρακάτω λόγους: α) να εξασφαλιστεί η άμεση διακοπή της αλυσίδας μετάδοσης, β) να αποφευχθεί παρατεταμένη επιβίωση του ιού στο περιβάλλον και γ) να μπορεί η χώρα να διατηρήσει το επίπεδο «χώρα απαλλαγμένη από ευλογιά». Επομένως, εδώ πρέπει να τονίσουμε ότι η θανάτωση των ζώων γίνεται με βάση τρία (3) κριτήρια: 1) πολιτικά (κανονισμός ΕΕ), 2) οικονομικά (υψηλό ποσοστό θανάτων, εμπορικότητα προϊόντων) και 3) επιδημιολογικά κριτήρια (κίνδυνος ευρείας διασποράς και μετάδοσης σε καθαρές εκτροφές).

Ερώτημα τρίτο: Αφού υπάρχουν εμβόλια έστω και για περίπτωση έκτακτης ανάγκης γιατί δεν προχωρά η χώρα σε εμβολιασμό αφού όλοι μιλούν ήδη για μεγάλες απώλειες ζωικού κεφαλαίου και κατάσταση που δεν είναι απλά κρίση αλλά ζήτημα βιωσιμότητας της προβατοτροφίας

Όπως επανειλημμένα έχει ειπωθεί, όλα τα εμβόλια που υπάρχουν δεν υποστηρίζονται με αξιόπιστα επιστημονικά δεδομένα σχετικά με το επίπεδο ανοσίας που προκαλούν, τη δοσολογία που πρέπει να χρησιμοποιηθεί και πόσο συχνά πρέπει να γίνονται σε ετήσια βάση. Ο εμβολιασμός επιτρέπεται μόνο υπό πολύ αυστηρούς όρους και κάτω από κρατική επιτήρηση, επειδή μπορεί να «θολώσει» την επιδημιολογική εικόνα (δηλαδή να δυσκολέψει τη διάκριση εμβολιασμένων από μολυσμένα ζώα).

Για παράδειγμα το τούρκικο εμβόλιο PoxDoll (που οι φήμες λένε ότι έχει χρησιμοποιηθεί παράνομα σε εκτροφές στην Ελλάδα) η «επιστημονική του τεκμηρίωση» βασίζεται σε μία (1) μόνο δημοσιευμένη εργασία:

https://www.researchgate.net/publication/379340393_Evaluation_of_an_Inactivated_Lumpy_Skin_Disease_Vaccine_for_Cattle).

Θα πρέπει να τονιστεί ιδιαίτερα το γεγονός ότι στην εργασία που βασίζεται το εμβόλιο Poxdoll (που ακούγεται ότι χιλιάδες δόσεις έγιναν παράνομα στην Ελλάδα) μόνο 8 μοσχάρια (όχι πρόβατα! δεν έγινε καμία μελέτη σε πρόβατα) χρησιμοποιήθηκαν τελικά στο πιλοτικό αυτό πειραματισμό (3 για το εμβόλιο Poxdoll, 3 για το εμβόλιο LSD-Ndoll και 2 ως μάρτυρες-control). Το δείγμα των 8 ζώων, έστω και κάτω από ελεγχόμενες πειραματικές συνθήκες είναι πολύ μικρό για να γίνει τεκμηρίωση των συμπερασμάτων με ισχυρή στατιστική αξιοπιστία. Το PoxDoll επομένως βασίζεται σε ένα πιλοτικό σχεδιασμό (proof-of-concept) και όχι μεγάλης κλίμακας μελέτη πεδίου. Βέβαια αν αποδειχθεί η ευρεία χρήση του στην Ελλάδα παράνομα τότε αυτή θα είναι μια πολύ καλή μελέτη πεδίου (!!!) για την αποτελεσματικότητα και ασφάλεια του συγκεκριμένου εμβολίου.

Σήμερα, δεν γνωρίζουμε λεπτομέρειες για τον αριθμό και το χρόνο που έγιναν (αν όντως έγιναν) οι παράνομοι εμβολιασμοί και με ποιο συγκεκριμένα εμβόλιο. Σε κάθε περίπτωση διαπιστώνουμε ότι σταδιακά αυξάνεται ο αριθμός και η ένταση, σε ένα μεγάλο ποσοστό των κτηνοτρόφων, που απαιτούν εφαρμογή εμβολιασμού. Από τη πλευρά των τυροκόμων δεν υπάρχουν αντίστοιχες ενδείξεις. Εντούτοις, το θέμα της εφαρμογής εμβολιασμού τίθεται και από θεσμικούς παράγοντες και μέλη της επιστημονικής κοινότητας της χώρας δημιουργώντας μια κατάσταση σύγχυσης και κρίσης εμπιστοσύνης για το τι τελικά είναι το σωστό και τι πρέπει να γίνει. Η επικρατούσα άποψη στο κτηνοτροφικό κόσμο είναι ότι αν εφαρμοστεί ο εμβολιασμός (σε ζώνες ή καθολικός στο σύνολο της ηπειρωτικής χώρας) θα λυθεί το πρόβλημα και τα πράγματα θα είναι όπως πριν. Δυστυχώς αυτό δεν είναι αντικειμενική προσέγγιση. Είναι αποτέλεσμα του γεγονότος ότι δεν υπήρξε καμία ουσιαστική και ευρεία ενημέρωση στον κτηνοτροφικό κόσμο για τις θετικές και αρνητικές συνέπειες του εμβολιασμού και αυτός είναι ο κύριος λόγος που πιθανόν να έγινε ευρεία χρήση παράνομων εμβολίων (εφόσον οι φήμες επαληθευθούν). Ο εμβολιασμός εφόσον εφαρμοστεί μπορεί να περιορίσει τον αριθμό των θανατώσεων αλλά θα έχει ως άμεση συνέπεια μια σειρά από περισσότερο εξειδικευμένα μέτρα και περιορισμούς αλλά το κυριότερο θα έχει πολλές μακροχρόνιες επιπτώσεις στη προβατοτροφία της χώρας και στην εμπορικότητα των προϊόντων της.

Στόχος μας εδώ δεν είναι να διαφωνήσζυμε με κανένα αφού η αρχική μας παραδοχή είναι ότι όλοι έχουν δίκιο από τη πλευρά που βλέπουν το πρόβλημα. Αυτό που χρειάζεται τώρα να γίνει με πολιτική ψυχραιμία και ειλικρινή συζήτηση μεταξύ όλων των άμεσα εμπλεκομένων δηλαδή των κτηνοτρόφων, των τυροκόμων και της κυβέρνησης είναι μια ολοκληρωμένη προσέγγιση και επισκόπηση των δύο όψεων του νομίσματος (νοσήματος) διότι όπως έχουμε τονίσει παραπάνω η θανάτωση των ζώων γίνεται με βάση τρία κριτήρια: 1) πολιτικά (κανονισμός ΕΕ), 2) οικονομικά (υψηλό ποσοστό θανάτων) και 3) επιδημιολογικά κριτήρια (διασπορά και κίνδυνος μετάδοσης σε καθαρές εκτροφές). Επειδή πολύς λόγος γίνεται για την επιστημονική κοινότητα και τις απόψεις της θα ήθελα να επισημάνω ότι ο επιστήμονας κρίνει αποκλειστικά με ερευνητικά δεδομένα και έγκυρες βιβλιογραφικές πηγές εφόσον δεν έχει σχετική άμεση εμπειρία με τη διαχείριση επιζωοτιών. Ειδικότερα, στη περίπτωση της ευλογιάς η επιστημονική κοινότητα εξετάζει και έχει άποψη μόνο για το 3 κριτήριο, την επιδημιολογική εικόνα της επιζωοτίας. Η βαρύτητα στη λήψη αποφάσεων έγκειται στα κριτήρια 1 και 2 που αφορούν αποκλειστικά την ΕΕ και τη κυβέρνηση καθώς και στο κριτήριο 2 που αφορά τους κτηνοτρόφους (ύψος και ταχύτητα καταβολής των αποζημιώσεων) και τους τυροκόμους (εμπορικότητα γαλακτοκομικών προϊόντων σε ΕΕ και τρίτες χώρες). Επομένως, θα πρέπει να σταματήσει το γνώριμο «γαϊτανάκι ευθυνών» ανάμεσα στο ΥΠΑΑΤ, τις περιφερειακές υπηρεσίες, τους κτηνοτρόφους και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Η επιζωοτία κινείται πιο γρήγορα από τις αποφάσεις και δυστυχώς το μεγαλύτερο κόστος (οικονομικό, κοινωνικό, ψυχολογικό) το πληρώνει τελικά ο ευσυνείδητος κτηνοτρόφος.



*ΤΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ Ι. ΑΡΣΕΝΟΥ,DRVETMED, PH.D, DIP ECSRHM

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΖΩΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ, ΗΘΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΕΥΖΩΙΑΣ ΤΩΝ ΖΩΩΝ, ∆/ΝΤΗΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟΥ ΖΩΟΤΕΧΝΙΑΣ, ΚΤΗΝΙΑΤΡΙΚΗ ΑΠΘ