Τα βραβεία Νομπέλ και το γονιδίωμα

ΣΤΥΛΙΑΝΟΣ ΑΝΤΩΝΑΡΑΚΗΣ*

Κάθε χρόνο στις 10 Δεκεμβρίου το απόγευμα, σε μια μεγαλειώδη τελετή στο κτίριο της Μουσικής της Στοκχόλμης δίνονται τα βραβεία Νομπέλ από τον βασιλιά της Σουηδίας. Μετά την απονομή ακολουθεί το μυθικό δείπνο στο μπλε χολ του δημαρχείου της Στοκχόλμης όπου η βασιλική οικογένεια στις 7 το βράδυ δεξιώνεται τους περίπου 1.300 συνδαιτυμόνες. Ο χορός που ακολουθεί επισφραγίζει την εορταστική ημέρα.

Τα βραβεία Νομπέλ δίνονται για σημαντικές ανακαλύψεις στην Ιατρική και Φυσιολογία, στη Χημεία, στη Φυσική, και στις Οικονομικές Επιστήμες. Το βραβείο της Λογοτεχνίας δίνεται για την εξαιρετική συγγραφική εργασία που έχει διεθνή απήχηση. Το βραβείο Ειρήνης δίνεται σε άτομα ή οργανισμούς που έχουν ανάλογη προσφορά. Τα βραβεία αυτά πρωτοδόθηκαν το 1901 με χρηματικό έπαθλο από την περιουσία του Αλφρεντ Νομπέλ που πέθανε το 1896. Το βραβείο της Ιατρικής αποφασίζεται από καθηγητές του Ινστιτούτου Καρολίνσκα της Στοκχόλμης, τα βραβεία της Φυσικής, Χημείας Οικονομικών Επιστημών και Λογοτεχνίας αποφασίζονται από επιτροπές της Βασιλικής Ακαδημίας Επιστημών της Σουηδίας. Το βραβείο της Ειρήνης έχει μία διαφορά γιατί αποφασίζεται από επιτροπή που διορίζεται από το Κοινοβούλιο της Νορβηγίας, και η τελετή της απονομής με την παρουσία του βασιλιά της Νορβηγίας γίνεται στο αίθριο της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου του Οσλο.

Οπως με όλα τα βραβεία υπάρχουν και σοβαρές ανακαλύψεις που δεν είχαν την ευκαιρία να γιορτάσουν ένα τέτοιο βραβείο. Κάθε χρόνο όμως ολόκληρος ο κόσμος περιμένει με αγωνία τις ανακοινώσεις των βραβείων της χρονιάς και μετά κριτικάρει, διαφημίζει, γιορτάζει, γκρινιάζει για τις αποφάσεις των διαφόρων επιτροπών που έχουν το δύσκολο και υπεύθυνο έργο της επιλογής των ανθρώπων που θα στεφθούν με αυτή τη διάκριση, που αλλάζει τη ζωή τους και σηματοδοτεί τη χρονιά.

Η μεγαλύτερη ανακάλυψη

Η ανάγνωση του γονιδιώματος του ανθρώπου είναι για πολλούς το πιο μεγάλο βιοϊατρικό επίτευγμα της γενιάς μου. Το βιβλίο αυτό της ζωής που περιέχει 6 δισεκατομμύρια γράμματα σε κάθε ένα από τα τρισεκατομμύρια κύτταρα του ανθρώπου, και εμπλουτίζει κάθε μέρα την ιατρική γνώση με την ανακάλυψη της αιτιολογίας μυριάδων ασθενειών, την πρόγνωση και διάγνωση, και προπαντός τη δυνατότητα για νέες θεραπείες, είναι ένα ορόσημο για την Ιατρική και την κατανόηση του ανθρώπου και της πρόσφατης και απώτερης ιστορίας του. Μπορούμε να πούμε πως η ιατρική ιστορία οριοθετείται από την ανακάλυψη του γονιδιώματος και διαιρείται σε περίοδο πριν ή μετά την ανακάλυψη του γονιδιώματος.

Πολλά βραβεία Νομπέλ έχουν δοθεί σε ανακαλύψεις που βασίστηκαν στη γνώση του γονιδιώματος. Αναμφισβήτητα πολλά ακόμη θα δοθούν για έρευνες και επιτεύγματα που δεν ήταν δυνατόν να γίνουν εάν το ανθρώπινο γονιδίωμα ήταν άγνωστο.

Γιατί λοιπόν το διάβασμα του γονιδιώματος του ανθρώπου δεν έχει ένα δικό του βραβείο Νομπέλ; Η απάντηση είναι σαφής και γεννάει αφορμές για εκτεταμένη συζήτηση. Το διάβασμα του γονιδιώματος που πήρε πολλά χρόνια ήταν αποτέλεσμα της εργασίας ευρηματικότητας και συμμετοχής πολλών ανθρώπων από τον ακαδημαϊκό χώρο και τον κόσμο της ιδιωτικής πρωτοβουλίας. Πολλές εκατοντάδες βιολόγων, γιατρών, μηχανικών, χημικών, φυσικών, εργάστηκαν πρωτοποριακά για την επίτευξη των στόχων και την αποσαφήνιση του γονιδιώματος και της ποικιλομορφίας του στους διάφορους πληθυσμούς. Το πρόβλημα είναι ότι στη διαθήκη του Αλφρεντ Νομπέλ αναφέρεται πως το βραβείο δίνεται σε άτομα και όχι σε οργανισμούς. Επομένως, για να είναι σωστή και αντικειμενική κρίση, το βραβείο θα έπρεπε να δοθεί σε εκατοντάδες ερευνητές που ο καθένας/καθεμιά είχε σημαντική προσφορά στο μοναδικό αυτό συνεργατικό και συνάμα ανταγωνιστικό επίτευγμα. Ετσι λοιπόν το γονιδίωμα και οι ερευνητές του έχουν πάρει πια απόφαση πως ένα Νομπέλ Ιατρικής δεν θα στέψει τη μεγάλη ανακάλυψη του γονιδιώματος.

Επιβεβαίωση

Το γονιδίωμα όμως μας έδωσε ή μάλλον επιβεβαίωσε κατηγορηματικά και αδιαμφισβήτητα δύο σημαντικά γεγονότα: Πρώτον, ότι όλοι οι άνθρωποι είμαστε μακρινοί συγγενείς μεταξύ μας γιατί όλοι/όλες μοιραζόμαστε το μεγαλύτερο μέρος του γονιδιώματος και μπορούμε να ανατρέξουμε στην ιστορία του κάθε ανθρώπου και να φτάσουμε στα βάθη του χρόνου στους κοινούς προγόνους του είδους μας. Ετσι, έννοιες όπως αδελφοσύνη και αποδοχή του άλλου είναι πια χειροπιαστές, βασισμένες στη βιολογία και όχι μόνο στα συναισθήματα ή στις ρήσεις των σοφών.

Δεύτερον, επιβεβαιώθηκε ότι είμαστε μακρινοί συγγενείς με όλα τα έμβια όντα του πλανήτη μας, γιατί έχουμε ομοιότητες στο γονιδίωμά μας με όλους αυτούς τους οργανισμούς. Αυτό μας διαβεβαιώνει για την κοινή καταγωγή όλων των μορφών της ζωής, και μας κάνει να καταλάβουμε πως είμαστε κι εμείς ένα μέρος της πολυποίκιλης και θαυμαστής παλέτας των ζωντανών οργανισμών που τώρα υπάρχουν γύρω μας, και όσων έχουν εξελικτικά εξαφανιστεί.

Για αυτούς τους δύο λόγους είναι ασυνήθιστο αλλά λογικό να προτείνει κανείς το βραβείο Νομπέλ Ειρήνης στο γονιδίωμα! Αυτό είναι εφικτό γιατί το βραβείο Ειρήνης είναι δυνατόν να δοθεί σε οργανισμούς και όχι μόνο σε ανθρώπους. Διεθνείς οργανισμοί λοιπόν που οι σκοποί τους και η εργασία των μελών τους ήταν για το διάβασμα του γονιδιώματος μπορεί να είναι υποψήφιοι για μια τέτοια διάκριση που θα θυμίσει στους πληθυσμούς την τεράστια σημασία του γονιδιώματος όχι μόνο στην υγεία και στην αρρώστια, αλλά και στην κατανόηση της αδελφοσύνης με τα 8 δισεκατομμύρια ανθρώπους της γης και, ας το πούμε κι αυτό, της αγάπης του άλλου σαν τον εαυτό μας, όπως λέγει το Λευιτικό (Βαγικρά) της πρώτης Διαθήκης (19:18) και το κατά Μάρκον Ευαγγέλιο της δεύτερης Διαθήκης (12:31).

* Ομότιμος καθηγητής Γενετικής Ιατρικής στο Πανεπιστήμιο της Γενεύης, μέλος της Ελβετικής Ακαδημίας Επιστημών και πρώην πρόεδρος του Διεθνούς Οργανισμού Ανθρωπίνου Γονιδιώματος (HUGO).

ΠΗΓΗ: kathimerini.gr