Σχολικός και διαδικτυακός εκφοβισμός: Μια μελέτη για το δυστοπικό φαινόμενο

Τα επεισόδια βίας μεταξύ ανηλίκων, εντός και εκτός του σχολικού περιβάλλοντος, αποτελούν πλέον μια αρνητική ρουτίνα στην καθημερινότητα παιδιών, γονέων και εκπαιδευτικών.

Η συχνότητα και η ένταση με την οποία εμφανίζονται προκαλούν έκπληξη και συχνά αποτροπιασμό, αλλά προκαλούν επιπλέον και μια ιδιόμορφη εξοικείωση με τη βία ή και υποτίμηση αυτής. Ειδικά δε όταν οι απειλές και ο φόβος λαμβάνουν χώρα ως αδιόρατες και μη εύκολα ανιχνεύσιμες συνθήκες, όπως συμβαίνει σε καταστάσεις όπως ο διαδικτυακός εκφοβισμός, η παρενόχληση στο διαδίκτυο, ο χλευασμός των θυμάτων στα κοινωνικά δίκτυα κ.λπ.

Η μελέτη της Κωνσταντίνας Σκλάβου, Επίκουρης Καθηγήτριας του Τμήματος Κοινωνικής Εργασίας & Προέδρου της Επιτροπής Ισότητας των Φύλων (ΕΙΦ) στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής για το Ινστιτούτο Εναλλακτικών Πολιτικών «ΕΝΑ», επιχειρεί μια ανάλυση στο πρόβλημα του παραδοσιακού και με φυσική παρουσία εκφοβισμού, αλλά και του σύγχρονου, χωρίς την κατά πρόσωπο επαφή, εκφοβισμού, που μπορεί να είναι ακόμη πιο επικίνδυνος, αφού συχνά τα θύματα αντιμετωπίζουν έναν «αόρατο» εχθρό.

Ας αναλύσουμε τον εκφοβισμό

Καταρχήν ο εκφοβισμός (bullying) ή και η θυματοποίηση (victimization), όπως επισημαίνεται στη μελέτη, διαφοροποιούνται από την αναμενόμενη επιθετικότητα που συναντούμε στα διάφορα αναπτυξιακά στάδια, καθώς και από την έννοια της παραβατικότητας, η οποία είναι πιο συγκεκριμένη και αφορά νομικές κατηγορίες χαρακτηρισμένων ως παράνομων ενεργειών.

Επομένως, ένα παιδί θεωρείται ότι υφίσταται σχολικό εκφοβισμό ή θυματοποίηση όταν εκτίθεται επανειλημμένα σε αρνητικές πράξεις από συμμαθητές ή και άλλους ανηλίκους σε διάφορα περιβάλλοντα.

Οι θύτες, συνήθως κατ’ επανάληψη και στο πλαίσιο της άνισης σχέσης δύναμης-εξουσίας, προχωρούν στο να χτυπήσουν, να εκφοβίσουν, να τρομοκρατήσουν ή να ταπεινώσουν άλλα παιδιά και δεν σταματούν παρά μόνον όταν και αν υπάρξει εξωτερική παρέμβαση.

Συνήθως συναντάται πολύ περισσότερο στα αγόρια από ό,τι στα κορίτσια, λαμβάνει χώρα σε διάφορα περιβάλλοντα, με επικρατέστερο αυτό του σχολείου, ενώ τα αγόρια είναι συχνότερα οι θύτες και για τα δύο φύλα.

Ο εκφοβισμός μπορεί να λάβει πολλές μορφές. Οι βασικές με τις οποίες εκδηλώνεται είναι ο σωματικός, ο ψυχολογικός και ο κοινωνικός, αλλά και ο σεξουαλικός, ο ηλεκτρονικός, ο ρατσιστικός, ο έμφυλος και ο ομοφοβικός.

Βασικές αιτίες

Οι παράγοντες που μπορεί να προκαλέσουν την άσκηση στοχοκατευθυνόμενης βίας μπορεί να εντοπίζονται στα ατομικά χαρακτηριστικά, την οικογένεια, το σχολείο, το φιλικό περιβάλλον, το ευρύτερο κοινωνικό ή και πολιτισμικό πλαίσιο ή και σε μια συνισταμένη αλληλεπίδραση αυτών. Έτσι, τα παιδιά μπορεί να είναι θύματα σε ένα περιβάλλον και δράστες σε ένα άλλο, να είναι παρατηρητές που αργότερα εξελίσσονται σε δράστες κ.λπ.

Οι αιτίες εκδήλωσης ή και αποδοχής της βίας επομένως είναι πολυπαραγοντικές και αλληλοδιαπλεκόμενες, ως προς τη δημιουργία και τη συντήρησή τους σε βάθος χρόνου.

Συγκεκριμένα, μπορεί να εντοπίζονται:

• Στα ενδοατομικά χαρακτηριστικά: χαρακτηριολογικά (συνεσταλμένο, ευαίσθητο, παρορμητικό, οξύθυμο παιδί), σωματική διάπλαση του παιδιού (μικροκαμωμένο, υπέρβαρο, με έντονα χαρακτηριστικά), αναπτυξιακό στάδιο που διανύει το παιδί (π.χ. στην εφηβεία οι επιθετικές και εναντιωματικές συμπεριφορές ενδυναμώνονται), ενδεχόμενα προβλήματα ψυχικής υγείας που αντιμετωπίζει (ευερεθιστότητα, διαταραχές διαγωγής, ΔΕΠΥ, νευρολογικές βλάβες).

• Στην οικογένεια: τα στοιχεία συγκλίνουν στο ότι οι δράστες προέρχονται από οικογένειες στις οποίες η βία, με οποιαδήποτε μορφή της, κυρίως όμως με τη σωματική τιμωρία, χρησιμοποιείται συστηματικά ως παιδαγωγική μέθοδος. Γενικά στις οικογένειες θυτών και θυμάτων παρατηρείται ένα κενό φροντίδας, συναισθηματικής επαφής και αγάπης, καθώς, επίσης, κακή επικοινωνία και έλλειψη προστασίας, και τα παιδιά μαθαίνουν να χρησιμοποιούν τη βία ως μέσο επίλυσης των προβλημάτων τους.

• Στο σχολικό περιβάλλον, της τάξης ή ευρύτερα: εντός του σχολείου το φαινόμενο ανθεί, καθώς συνδέεται με ένα σύνολο παραγόντων. Εκτός λοιπόν των εντάσεων που το ίδιο το σχολικό περιβάλλον και ειδικότερα το περιεχόμενο των μαθημάτων και των επιδόσεων πυροδοτούν, δεν πρέπει να αγνοείται και ο ρόλος του οικολογικού περιβάλλοντος, καθώς και του εκάστοτε δασκάλου. Για παράδειγμα, σχολεία υποβαθμισμένων περιοχών αποτελούν πρόσφορο έδαφος για την ανάπτυξη βίας.

• Στα επίπεδα της κοινωνικής βίας: η αποδοχή και διατήρηση αυτής και ο τρόπος απονομής ποινών και δικαιοσύνης.

• Στο μηχανισμό νοηματοδότησης της βίας σε μια κοινωνία και στο πώς αυτός διαχέεται μέσα από δράσεις ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης.

• Τέλος, στην ευρύτερη κατάσταση και προβληματική γύρω από συγκεκριμένα χαρακτηριστικά των σύγχρονων κοινωνιών που αφορούν την αύξηση και παγίωση ρατσιστικών φαινομένων και συμπεριφορών, την έκπτωση των αξιών και ηθικών κανόνων, την προσπάθεια ανέλιξης των ανθρώπων με οποιοδήποτε μέσο και κόστος.

Επιπτώσεις του εκφοβισμού

Όπως τονίζει η ακαδημαϊκός, Κωνσταντίνα Σκλάβου, η χρόνια μαθητική θυματοποίηση συνδέεται με σοβαρά ψυχολογικά και ψυχιατρικά προβλήματα (κατάθλιψη, μοναξιά, άγχος, χαμηλή αυτοεκτίμηση και άλλα), τα οποία εμμένουν και μπορεί να οδηγήσουν σε χρόνια απομόνωση, σοβαρά μαθησιακά ελλείμματα, περιθωριοποίηση, σοβαρούς τραυματισμούς, ακόμη και απώλεια της ζωής παιδιών.

Στο κοινωνικό επίπεδο τα θύματα συχνά ακολουθούν την ομάδα των δημοφιλών ή νταήδων και υπομένουν την κοροϊδία από φόβο χειρότερης τιμωρίας, προσκολλώνται σε έναν φίλο, υποτακτικά, από φόβο μην τον χάσουν και μείνουν μόνοι, συνδέονται με παιδιά με έλλειμμα στις κοινωνικές δεξιότητες, όπως τα ίδια, που δεν μπορούν να τα προστατέψουν από τη βία και συνεχίζουν να έχουν δυσκολία στο να δημιουργήσουν αληθινούς φίλους, ακόμα και όταν η βία σταματήσει.

Πρόληψη και αντιμετώπιση του προβλήματος

Όπως διαπιστώνεται και αναφέρει η μελέτη, δεν είναι σπάνιο η εκάστοτε οικογένεια να μην αναλαμβάνει τις ευθύνες της ή και να εντείνει το ρόλο θύματος ή θύτη. Αυτό συμβαίνει ιδιαίτερα αν στην οικογένεια τα επίπεδα βίας είναι υψηλά, αν η επικοινωνία είναι στρεβλή, αν δεν υπάρχει συναισθηματική φροντίδα ή πλαισίωση του παιδιού, ακόμη δε περισσότερο σε πιο σοβαρά προβλήματα, όπως η ενδοοικογενειακή βία, η χρήση ουσιών και αλκοόλ, η παραβατική συμπεριφορά των γονέων.

Σε ό,τι αφορά το σχολείο, τα φαινόμενα του εκφοβισμού θέτουν πλέον νέες προκλήσεις για δασκάλους, εκπαιδευτικούς και όλους τους φορείς της εκπαίδευσης, ιδιαίτερα στο πλαίσιο του σύγχρονου πολυπολιτισμικού περιβάλλοντος.

Η βία όμως δεν αφορά αποκλειστικά και μόνο το σχολείο, ούτε στο στάδιο της γένεσης, ούτε και στη διαιώνισή της. Σχετίζεται εν πολλοίς με τον πολιτισμό μιας χώρας, την ιδεολογία της και την ευρύτερη θέσπιση μέτρων και πολιτικών.

Αν το σχολείο υποστηριχθεί, το περιβάλλον του και η καλλιέργεια της ενσυναίσθησης αποτελούν βασικούς παράγοντες που επιδρούν θετικά και αναστέλλουν όχι μόνο τον σχολικό αλλά εξίσου και τον διαδικτυακό εκφοβισμό.

Απαιτείται επαναπροσδιορισμός του ρόλου του σχολείου, επαγρύπνηση, πρόληψη, έγκαιρη αναγνώριση και καταστολή οποιονδήποτε ανάρμοστων συμπεριφορών, ενημέρωση και εκπαίδευση των εκπαιδευτικών για να μπορούν να αντεπεξέλθουν, συνεργασία και υποστήριξη από άλλους ειδικούς και συμπόρευση με τους γονείς.

Πρέπει να εφαρμόζονται συστηματικά και με σταθερότητα προγράμματα υποστήριξης του μαθητικού πληθυσμού, να υπάρχει κατάλληλο και χρηστικό βιβλιογραφικό υλικό με στόχο την καλλιέργεια της ενσυναίσθησης, τη διαχείριση συγκρούσεων, καθώς και την πρόληψη προβλημάτων ψυχικής υγείας στα παιδιά και στους εφήβους.

Επιπλέον, τόσο η οικογένεια όσο και το σχολείο πρέπει να θωρακιστούν με την υποστήριξη φορέων και ειδικά εκπαιδευμένων επαγγελματιών υγείας-πρόνοιας, με σταθερή παρουσία μέσα στα σχολεία και στους φορείς της εκπαίδευσης, αλλά και με υπηρεσίες επικεντρωμένες στην οικογένεια.

Σίγουρα, καταλήγει η μελέτη, υπάρχουν πολλά που μπορεί να γίνουν ακόμη, καθώς τα βασικά περιβάλλοντα πρόληψης και αντιμετώπισης κάθε μορφής βίας, η οικογένεια και το σχολείο, παραμένουν ανοχύρωτα μπροστά σε ένα τεράστιο ψυχοκοινωνικό και οικονομικό πρόβλημα, το οποίο κάθε χρόνο μεταλλάσσεται και επανεμφανίζεται με ανθεκτικότερες και πιο επιβλαβείς εκφάνσεις, με ανυπολόγιστο κόστος και επιπτώσεις σε όλα τα πεδία της ανάπτυξης των ανηλίκων.

πηγή: tvxs.gr