Του Σωτήρος μυρίζει τηγανητό ψάρι και γλυκαίνουν τα πρώτα σταφύλια. Τι λέει η παράδοση

Στις αρχές Αυγούστου, σε πολλά χωριά και σπίτια της Ελλάδας, η κουζίνα γεμίζει μυρωδιές από τηγανητά ψάρια. Την ίδια στιγμή, σε καλάθια και πανέρια, κάνουν την εμφάνισή τους τα πρώτα σταφύλια του χρόνου. Η σκηνή επαναλαμβάνεται κάθε χρόνο στις 6 Αυγούστου, ανήμερα της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος και έχει βαθιές ρίζες στην εκκλησιαστική και λαϊκή μας παράδοση.

Παρόλο που η μέρα πέφτει μέσα στην αυστηρή νηστεία του Δεκαπενταύγουστου, το τραπέζι παίρνει γιορτινή μορφή. Το ψάρι επιτρέπεται. Τα σταφύλια προσφέρονται και το φαγητό γίνεται τελετουργία που ενώνει την πίστη με τη γη.

Γιατί του Σωτήρος τρώμε ψάρι

Η Μεταμόρφωση του Σωτήρος είναι μία από τις σημαντικότερες γιορτές της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Σύμφωνα με τα Ευαγγέλια, ο Χριστός ανέβηκε στο Όρος Θαβώρ με τρεις από τους μαθητές του και εκεί φανερώθηκε μεταμορφωμένος, με το πρόσωπό του να λάμπει σαν τον ήλιο «το πρόσωπον αυτού έλαμψε ως ο ήλιος». Έτσι, αυτή η γιορτή συνδέεται με το φως, την ελπίδα και την αποκάλυψη της θεϊκής φύσης του Χριστού.

Λόγω της σημασίας της εορτής, η Εκκλησία επιτρέπει την κατάλυση ιχθύος, δηλαδή την κατανάλωση ψαριού, ακόμα κι αν η ημέρα βρίσκεται μέσα στην περίοδο της νηστείας. Δεν επιτρέπονται κρέας ή γαλακτοκομικά, αλλά το ψάρι μετατρέπεται σε σύμβολο χαράς και εορτασμού. Άλλωστε, η Ορθόδοξη νηστεία είναι περισσότερο πνευματική άσκηση και λιγότερο διατροφικός κανόνας. Το ψάρι δεν ανήκει στα λεγόμενα «αρτύσιμα» (κρέας, γαλακτοκομικά, αυγά), οπότε σε κάποιες σημαντικές γιορτές μπορεί να ενταχθεί σε ένα εορταστικό νηστίσιμο τραπέζι. Ενώ, αντίθετα, τα μαλάκια, τα όστρακα και τα θαλασσινά επιτρέπονται σχεδόν σε όλες τις νηστείες, γιατί θεωρούνται «φτωχό» φαγητό. Μάλιστα, η ίδια «χαλάρωση» της νηστείας συμβαίνει και σε άλλες μεγάλες γιορτές που πέφτουν σε νηστευτικές περιόδους, όπως ο Ευαγγελισμός ή η Κυριακή των Βαΐων.

Η θρησκευτική παραχώρηση μετατράπηκε σταδιακά σε λαϊκό έθιμο. Σχεδόν σε όλη την Ελλάδα, η Μεταμόρφωση του Σωτήρος είναι γιορτή με πανηγύρι, ειδικά στα παραθαλάσσια χωριά και στα νησιά. Η λειτουργία της ημέρας καταλήγει σχεδόν πάντα σε κοινό τραπέζι με ψάρι, ψητό ή τηγανητό, φρέσκο ψωμί, σαλάτες εποχής και, φυσικά, κρασί. Η γιορτή συνδυάζει την ευλάβεια με τη συντροφικότητα και φέρνει τους ανθρώπους πιο κοντά με αφορμή ένα πιάτο φαγητό.

Από τη Χίο μέχρι την Πάρο και από τον Μώλο Φθιώτιδας μέχρι τον Άγιο Ανδρέα Κυνουρίας, ο Αύγουστος «μυρίζει» θάλασσα, ψησταριά και ούζο, ακόμη κι αν η νηστεία παραμένει. Το Πανηγύρι του Σωτήρα στην Αμοργό θεωρείται ένα από τα μεγαλύτερα των Κυκλάδων. Στην κεντρική πλατεία της Χώρας, στη «Λόζα» όπως τη λένε οι ντόπιοι, η ψημένη ρακή, ο τηγανητός μπακαλιάρος, οι σαλάτες και η τηγανητή αθερίνα δίνουν και παίρνουν συνοδεία γνήσιων αιγαιοπελαγίτικων ήχων με το κέφι να κρατάει μέχρι το πρωί.

Και με τα σταφύλια τι γίνεται;

Την ίδια ημέρα, σε πολλά χωριά, κυρίως αμπελουργικά, γίνεται ο πρώτος ευχαριστήριος αγιασμός των σταφυλιών, που θεωρούνται πρώτη ύλη του φθινοπώρου και καρπός ευλογημένος. Δεν είναι ακόμη εποχή τρύγου σε όλη την Ελλάδα, αλλά τα πρώτα τσαμπιά έχουν ήδη ωριμάσει και παραδοσιακά προσφέρονται στην εκκλησία για να «πιαστεί ο καρπός», δηλαδή να πάνε καλά τα σταφύλια, ο μούστος και τελικά το κρασί.

Σύμφωνα με το εκκλησιαστικό τυπικό, η ημέρα της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος είναι η πρώτη κατά την οποία ευλογούνται φρέσκα σταφύλια. Παλιότερα, σε πολλές περιοχές δεν επιτρεπόταν να φάει κανείς σταφύλι πριν την 6η Αυγούστου, αν δεν είχε προηγηθεί αγιασμός. Ο καρπός έχει έντονο συμβολισμό καθώς είναι καρπός καλοκαιρινού κόπου, μετατρέπεται σε κρασί (σώμα και αίμα Χριστού στη Θεία Ευχαριστία) και προμηνύει την αλλαγή εποχής, από το θέρος προς το φθινόπωρο.

Γι’ αυτό και στο τραπέζι του Σωτήρος είτε στο σπίτι είτε στο πανηγύρι βρίσκουμε ψάρι στο τηγάνι ή στα κάρβουνα, φρέσκο ψωμί, τα πρώτα σταφύλια του καλοκαιριού, και μια ντοματοσαλάτα με ξερό κρεμμύδι. Ένα απλό, λιτό αλλά βαθιά συμβολικό γεύμα, που ενώνει την πίστη με τη γη και τις εποχές.

cantina.protothema.gr