Η καταστροφή της Μικράς Ασίας και το (ανεπούλωτο) τραύμα: Γενοκτονία, τουρκική άρνηση και ελλαδική σιωπή

1.Η ιστορική αλήθεια

Ο Ελληνισμός ο οποίος ζούσε για χιλιάδες χρόνια στις ιστορικές του εστίες, υπέστη από τους Νεότουρκους και τους Κεμαλικούς και στο χρονικό διάστημα 1908-1923 ένα μαζικό έγκλημα, πρωτόγνωρο στην ιστορία της ανθρωπότητας. Σχεδιάστηκε, οργανώθηκε, και τελέστηκε εις βάρος των Ελληνίδων και των Ελλήνων μία δολοφονία και στη συνέχεια έγινε η προσπάθεια διαιώνισής της στους διασωθέντες και της μεταφοράς της στις επόμενες γενιές. Η στόχευση των υπευθύνων της Γενοκτονίας στις γυναίκες και τα παιδιά, οι βιασμοί, η δημιουργία αγνοουμένων, είναι μερικές από τις τραγικές συνιστώσες του μαζικού εγκλήματος και ταυτόχρονα του τραύματος της Γενοκτονίας.

Όλα τα παραπάνω δυστυχώς, είναι εν πολλοίς άγνωστα και συνεπώς ένας βασικός σκοπός είναι η ανάδειξή τους και η συνεχής προσπάθεια για να μην υπάρξουν ποτέ ξανά. Άλλωστε, όπως είναι γνωστό, ό,τι δεν τιμωρείται επαναλαμβάνεται και μάλιστα με τον πιο επώδυνο τρόπο! Και ειδικά για τον Ελληνικό λαό η επανάληψη ήταν και οδυνηρή και τραγική: τα εγκλήματα στην Τραπεζούντα, στην Κερασούντα, στη Ραιδεστό, στην Αδριανούπολη, στα Σώκια, στη Σμύρνη, επαναλήφθηκαν στη Βιάννου, στην Κάνδανο, στα Κερδύλια, στους Πύργους, στο Μεσόβουνο, στο Δοξάτο, στο Δομένικο, στην Παραμυθιά, στη Ρόδο, στην Κω, στην Κάλυμνο, στο Δίστομο, στα Καλάβρυτα, στην Κύπρο.

2.Το έγκλημα

Η Γενοκτονία αποτελεί μία από τις πιο τραγικές σελίδες στην ιστορία της ανθρωπότητας. Πρόκειται για την εκ προθέσεως εξόντωση ή εξάλειψη ενός εθνολογικού, θρησκευτικού ή πολιτιστικού συνόλου και συνοδεύεται από ακραία βία, καταναγκαστικά έργα, εκτοπισμούς και βασανιστήρια. Η έννοια της Γενοκτονίας αναδείχθηκε και επίσημα για πρώτη φορά κατά τον 20^ο αιώνα, μετά τις φρικαλεότητες του Α' Παγκοσμίου πολέμου και τις Γενοκτονίες που διαπράχθηκαν. Ωστόσο έπρεπε να γίνει άλλος ένας παγκόσμιος πόλεμος και άλλα τόσα εγκλήματα, για να γίνει η Σύμβαση για τη Γενοκτονία και να τιμωρηθούν οι θύτες στα διεθνή ποινικά δικαστήρια.

Το ζήτημα της Γενοκτονίας δεν είναι μόνο ιστορικό, αλλά και ηθικό, τραυματικό και πολιτικό, καθώς αναδεικνύει τη δύναμη της μνήμης και τη σημασία της αναγνώρισης, επούλωσης και της αποδοχής των εγκλημάτων αυτών, προκειμένου να διασφαλιστεί ότι δεν θα επαναληφθούν στο μέλλον. Αν και οι προσπάθειες για την καταδίκη και την πρόληψη της Γενοκτονίας έχουν ενταθεί διεθνώς, το ζήτημα παραμένει ανοιχτό και συνεχώς επίκαιρο, με πληθώρα σύγχρονων παραδειγμάτων να υπενθυμίζουν την ανάγκη για προσοχή και δράση.

Τα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας αναφέρονται σε μια σειρά από απάνθρωπες πράξεις που διαπράττονται σε μεγάλη κλίμακα και έχουν ως στόχο την εξόντωση ή την αποδιοργάνωση ενός ολόκληρου πληθυσμού ή κοινωνικής ομάδας, βασισμένα σε λόγους όπως η φυλή, η θρησκεία, η εθνικότητα, ή η πολιτική τους ταυτότητα. Αυτά τα εγκλήματα περιλαμβάνουν, αλλά δεν περιορίζονται σε, πράξεις όπως η Γενοκτονία, τα βασανιστήρια, οι βιασμοί, οι εκτοπισμοί, η καταναγκαστική εργασία, η εκτέλεση αμάχων, η σκλαβιά και η διαρκής καταπίεση.

Ο όρος «έγκλημα κατά της ανθρωπότητας» εμφανίστηκε επίσημα κατά τη διάρκεια των Δικαστηρίων της Νυρεμβέργης και του Τόκυο μετά το τέλος του Β' Παγκοσμίου πολέμου, όταν καταδικάστηκαν οι Γερμανοί Ναζί και οι Ιάπωνες για τις φρικαλεότητες που διέπραξαν. Από τότε, το διεθνές δίκαιο έχει καθιερώσει τα εγκλήματα αυτά ως εγκλήματα που υπερβαίνουν τα όρια των εθνικών συνόρων και απαιτούν διεθνή καταδίωξη και τιμωρία.

Οι πράξεις αυτές θεωρούνται σοβαρές απειλές για την παγκόσμια ειρήνη και ασφάλεια, και για το λόγο αυτό, διεθνείς οργανισμοί όπως το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο έχουν δημιουργηθεί για να επιδιώκουν την τιμωρία των υπευθύνων και να αποτρέπουν την επανάληψή τους. Εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας αγγίζουν τον πυρήνα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και καταδεικνύουν την ανάγκη για προστασία των ατόμων από τις αυθαίρετες και ακραίες κρατικές ή άλλες επιθέσεις, με σκοπό τη διασφάλιση της αξιοπρέπειας και των θεμελιωδών δικαιωμάτων όλων των ανθρώπων.

Παρότι λοιπόν υπήρχε η τεκμηρίωση για τη Γενοκτονία που υπέστη ο Ελληνισμός και άλλοι λαοί όπως οι Αρμένιοι, οι Ασσύριοι, πολιτικές, προσεγγίσεις, αντιλήψεις, συμφέροντα και λογικές οι οποίες δεν συμβάδιζαν με την ιστορική αλήθεια, η αναγνώριση άργησε να έρθει, αφού μεσολάβησε μία μακρά περίοδο σιωπής. Έτσι μία από τις πράξεις που πρέπει να γίνουν είναι να σπάσει αυτή η σιωπή, να επουλωθεί το τραύμα της Γενοκτονίας.

3. Το τραύμα

Μαζί με την απώλεια της ζωής, μία σημαντική επίπτωση της Γενοκτονίας είναι το τραύμα, το οποίο αποτελεί μία από τις πιο καταστροφικές και μακροχρόνιες ψυχολογικές συνέπειες που αφήνουν πίσω τους τα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας. Οι επιπτώσεις της Γενοκτονίας δεν περιορίζονται μόνο στην άμεση απώλεια ζωών και στη φυσική καταστροφή, αλλά επεκτείνονται σε βαθύτερους ψυχικούς και συναισθηματικούς τραυματισμούς που κληροδοτούνται από γενιά σε γενιά. Τα θύματα, οι επιζώντες και οι απόγονοί τους αντιμετωπίζουν αόρατους, αλλά εξαιρετικά δυνατούς δεσμούς με το παρελθόν τους, που αναδύονται μέσα από τον φόβο, τον πόνο και τη μνήμη των βιωμάτων τους. Το τραύμα της Γενοκτονίας δεν είναι απλώς μια ατομική εμπειρία, αλλά διαμορφώνει συλλογικές ταυτότητες και κοινωνικές δομές, διαπερνώντας όλη την κοινωνία και επηρεάζοντας τις σχέσεις, τη μνήμη και την εθνική συνείδηση. Η αποδοχή και η κατανόηση του τραύματος της Γενοκτονίας είναι θεμελιώδης για τη διαδικασία της θεραπείας, της αποκατάστασης και της πρόληψης της επανάληψης τέτοιων φρικαλεοτήτων στο μέλλον.

Το τραύμα της Γενοκτονίας, είναι ένα βαθύ και πολύπλοκο φαινόμενο με μακροχρόνιες και συνεχείς επιπτώσεις στα πρόσωπα, στα έθνη και την ανθρωπότητα στο σύνολό της και έθεσε υπό αμφισβήτηση θεμελιώδεις αξίες και πεποιθήσεις σχετικά με την ανθρωπότητα, τη δικαιοσύνη και την ύπαρξη του κακού. Η Γενοκτονία άφησε ανεξίτηλες πληγές σε ολόκληρες κοινότητες και λαούς, δημιουργώντας ένα συλλογικό τραύμα που μεταφέρεται από γενιά σε γενιά. Οι απόγονοι των επιζώντων της Γενοκτονίας συχνά βιώνουν ψυχολογικά τραύματα, ακόμα κι αν δεν βίωσαν άμεσα τα γεγονότα. Το τραύμα ήταν μέρος του σχεδίου της Γενοκτονίας με άμεσες και μακροχρόνιες επιπτώσεις (χηρεία, ορφάνια, αγνοούμενοι, βιασμοί κ.ά) Για την ανάδειξη του τραύματος και ειδικά των γυναικών και των παιδιών, οφείλουμε πολλά στον αείμνηστο Μιχάλη Χαραλαμπίδη, ο οποίος μίλησε και έγραψε πρώτος για τα ζητήματα αυτά.

Η αντιμετώπιση του τραύματος της Γενοκτονίας είναι μια σύνθετη και μακροχρόνια διαδικασία που απαιτεί πολύπλευρη προσέγγιση και συνεργασία σε διάφορους τομείς, από την ψυχολογία και την κοινωνιολογία μέχρι τη νομική δικαιοσύνη και την ιστορική αποκατάσταση. Το τραύμα της Γενοκτονίας δεν περιορίζεται σε άμεσες ψυχολογικές επιπτώσεις, αλλά επηρεάζει και την κοινωνική συνοχή, την πολιτική σταθερότητα και τη συλλογική μνήμη, με συνέπειες που διαρκούν για πολλές γενιές. Η Γενοκτονία, πέραν των νομικών και πολιτικών προεκτάσεων της, δεν παύει να αποτελεί και ένα βαθύτατο και διαχρονικό πολιτισμικό τραύμα για το λαό που την υπέστη.

Πρόκειται για ένα τραύμα το οποίο μεταφέρεται από γενιά σε γενιά και επουλώνεται μόνον με την έμπρακτη αναγνώριση της Γενοκτονίας, δικαιώνοντας έτσι την ιστορική μνήμη των θυμάτων και θεμελιώνοντας θετικές μελλοντικές προοπτικές για την ειρήνη, την πρόοδο και την συνύπαρξη των λαών.

Σήμερα, έναν αιώνα και πλέον μετά την (ατιμώρητη) Γενοκτονία και το τραύμα που έχει δημιουργήσει, η πολιτική της άρνησης του εγκλήματος δεν έχει αλλάξει στο παραμικρό από πλευράς των τουρκικών κυβερνήσεων, παρ΄ όλο που τα τελευταία χρόνια αυξάνουν οι φωνές στην Τουρκία, φωνές οι οποίες με κινδύνους, διώξεις και φυλακίσεις αγωνίζονται για την ιστορική αλήθεια για τη Γενοκτονία και για την επούλωση του τραύματος. Η δολοφονία του Αρμένιου δημοσιογράφου Χραν Ντινκ το 2007 είναι μία χαρακτηριστική περίπτωση, ενώ οι διώξεις υπερασπιστών της δικαιοσύνης και της αναγνώρισης της Γενοκτονίας είναι χιλιάδες.

«Η πάλη του ανθρώπου ενάντια στην εξουσία είναι η πάλη της μνήμης κατά της λήθης», γράφει ο Μίλαν Κούντερα. Παρ΄ όλο που η λεγόμενη διεθνής κοινότητα παραβλέπει, αποσιωπά, αδιαφορεί για τα εγκλήματα στο βωμό των πολιτικών, οικονομικών συμφερόντων και σκοπιμοτήτων, η ανθρωπότητα έχει χρέος και καθήκον να αγωνιστεί ενάντια σε πράξεις κατά της ζωής με όλες της τις δυνάμεις. Το πέρασμα του χρόνου, η λήθη, τα συμφέροντα δεν πρέπει να αποτελούν εμπόδιο, ειδικότερα για τις νέες γενιές των Ελληνίδων και Ελλήνων, των πολιτών, των υπερασπιστών της αλήθειας, ακόμη και στην Τουρκία. Όλοι αυτοί, παρ΄ όλες τις δυσκολίες και τις απογοητεύσεις, τα εμπόδια, την άρνηση, τη σιωπή, δεν πρέπει να εγκαταλείψουν τον αγώνα αναγνώρισης, μνήμης, δικαιοσύνης και επούλωσης του τραύματος.